هوش حکمرانی؛ الگوی حکومت‌داری در عصر فناوری

همچنان‌که هوش طبیعی انسان را بسیار توانمندتر از سایر جانداران ساخته، افزوده شدن هوش مصنوعی به سایر فناوری‌ها، محصولات، خدمات و فرایندها نیز انقلابی اساسی در آن‌ها ایجاد می‌نماید. ازاین‌جهت دور از واقعیت نیست اگر ادعا شود در عصر حاضر، هوش مصنوعی مهم‌ترین فناوری شتاب‌دهنده برای توسعه و پیشرفت کشورهاست. این فناوری نه‌فقط برای بخش خصوصی، بلکه در سطح دولت نیز منشأ اثرات قابل‌توجه است.
هوش مصنوعی موجبات بهبود بهره‌وری کل را که به گفته سازمان ملی بهره‌وری در سال‌های اخیر، روند کاهشی را تجربه کرده، فراهم نموده و ترازهای جدیدتری را در زمینه اهداف اقتصادی، فرهنگی، سیاسی و نظامی برای دولت به ارمغان می‌آورد.

اگر نیم‌نگاهی به فرایندهای برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری کلان در هوش مصنوعی ایران بیندازیم، اهمیت و ضرورت بررسی مسیر طی شده و پیش‌بینی روندهای آینده روشن‌تر می‌گردد. تنگناهای شناختی موجود در سیاست‌گذاری توسعه‌ هوش مصنوعی، تا حدی به دلیل نبود شناخت و تصویر شفاف از وضعیت موجود در بین فعالان و سیاست‌گذاران هوش مصنوعی ایران است. تلاش‌های پراکنده، مقطعی و ناکافی که در قالب درگاه‌های تحلیلی اینترنتی، گزارش‌های کوتاه و دایرکتوری‌های تجاری محلی و محدود از فعالان و مصنوعات هوش مصنوعی نمود یافته‌اند، تاکنون کمک شایانی به شناخت این زیست‌بوم نکرده‌اند. از همین رو، در موارد بسیار مهمی از قبیل تعریف برخی مفاهیم و آمارها،‌ بین فعالان این زیست‌بوم وحدت نظر وجود ندارد؛ مواردی از قبیل تعداد و تنوع فعالان، جنس و نوع فعالیت‌ها، انواع پیامدها و سایر ارکان زیست‌بوم هوش مصنوعی ایران همچون اندازه بازار، تعداد شرکت‌ها، کیفیت محصولات و حتی رتبه‌ تولید علم و میزان کاربردی‌سازی.

در چنین شرایطی، نه نسبت به مسیری که طی شده تسلط داریم و نه دید واضحی داریم از آنچه پیش روی ماست و هر فرایند برنامه‌ریزی سطوح کلان با ریسک زیاد شکست مواجه می‌شود. در سطوح خُردِ فعالیت‌های فناورانه، شرکت‌های کوچک و متوسط موجود نیز درک روشنی از مسیری که تاکنون در این زیست‌بوم طی شده، ندارند. به همین دلیل فرایند نوآوری و خلق فرصت‌های تجاری‌سازی هوش مصنوعی همواره در هاله‌ای از ابهام قرار دارد و در نتیجه، جذابیت توجه و سرمایه‌گذاری در این حوزه به خطر می‌افتد.

پروژه تحقیقاتی «دیده‌بان هوش مصنوعی پارت»، با توجه به مسیرهای طی شده در گذشته و نیز با رصد مسیرهای مطلوب آینده، به تحلیل و بررسی وضع موجود پرداخته، تا بتواند فعالان این حوزه از فناوری را نسبت به وضعیت موجود آگاه‌تر کند. در این راستا، مصنوعات، بازیگران، فعالیت‌ها و پیامدهای زیست‌بوم هوش مصنوعی ایران را با نگاهی علمی و بر مبنای قاعده تکرارپذیری و آزمون‌پذیری به صورت تجربی مطالعه کرده و الگوهای ثابت و قابل قبول را در مسیر طی شده، مشاهده کرده و زمینه‌های جذاب برای سرمایه‌گذاری در مسیر پیش رو را شناسایی کرده است. دیده‌بان به صورت سالانه از ۱۳۹۸ تاکنون در چندین مجلد کتاب و با همین اهداف به چاپ رسیده و به فناوری‌شناسی و بوم‌شناسی هوش مصنوعی در ایران کمک کرده است. از این پس به دلیل افزایش سرعت تحولات، به صورت دوفصلنامه‌ای که به موضوعات ویژه و روز هوش مصنوعی ایران می‌پردازد، در دسترس دانشمندان، متخصصان، دانشجویان و علاقه‌مندان به حوزه هوش مصنوعی و شاخه‌های آن قرار می‌گیرد.

نسخه‌ اول این نشریه که در بهار 1403 منتشر شده است، اولین نسخه از دو فصلنامه دیده‌بان به شمار می‌رود که در ششمین سال انتشار این سند جامع به چاپ رسیده و به موضوع «هوش حکمرانی: کاربردهای هوش مصنوعی در اداره جامعه»، کلان‌الگوی حکمرانی در عصر فناوریهای نوظهور، قدرت دولت پلتفرمی هوشمند و سکوشدگی حاکمیت‌ها پرداخته است.

در این نسخه، با بهره‌گیری از دانش انباشته و مطالعه تجارب سایر کشورها، دولت به مثابه اصلی‌ترین حامی هوش مصنوعی و در عین حال به عنوان بزرگ‌ترین مشتری خدمات هوش مصنوعی در نظر گرفته شده است. به این ترتیب، دولت هم بیشترین منفعت را از بابت هوشمندسازی فرایندهای اداره جامعه برده و به طور هم‌زمان بیشترین تحریک تقاضا را برای مصنوعات فناورانه هوشمند فراهم می‌آورد. امید داریم دیده‌بان، گام بلندی باشد برای شناخت بهتر نقاط ضعف و قوت زیست‌بوم هوش مصنوعی ایران و راهنمای مناسبی باشد برای بازیگران متنوع این زیست‌بوم. در شماره‌های آتی به موضوعات جذاب و به‌روز دیگری، از قبیل هوش مصنوعی مولد، هوش عمومی مصنوعی و مدل‌های بنیادین جهانی و ایرانی خواهیم پرداخت و زیست‌بوم ایران را پیوسته رصد خواهیم کرد. بی‌صبرانه منتظر دریافت بازخوردهای ارزشمندتان درباره فرم و محتوای دیده‌بان هستیم.
همچنین برای خرید نشریه دیده‌بان، می‌توانید با ایمیل dideban@partdp.ai در ارتباط باشید.